Vùng viễn đông của Nga 1ng trên 1km2

Vùng Viễn Đông Nga: Thuộc địa tài nguyên của TQ 

Trong khi Putin mải miết xua quân dưới cái tên “Chiến dịch quân sự đặc biệt” nhằm vào Ukraine thì nước Nga vẫn còn đó những vùng đất mênh mông hoang dại bị bỏ quên. Sau hơn 6 tháng đọ súng với Ukraine khiến cả chục ngàn người thiệt mạng, quân đội Nga chỉ chiếm được 4 tỉnh phía Đông Ukraine với diện tích 90.000 km2 lãnh thổ đầy bất ổn.

Vùng Viễn Đông Nga (RFE) có diện tích 6.2 triệu km² nhưng dân số chỉ 6,7 triệu người. Mật độ dân số chỉ hơn 1 người trên 1 km², khiến Viễn Đông Nga là một trong những nơi có dân cư thưa thớt nhất thế giới. Dân số Viễn Đông Nga đã suy giảm nhanh chóng từ sự sụp đổ của Liên Xô và giảm 14% trong 15 năm qua.

Do Moscow mải miết tây tiến, vùng Viễn Đông Nga dường như bị lãng quên. Nhiều người vẫn lo ngại rằng các tỉnh Viễn Đông của Nga có thể tách mình ra khỏi trung tâm, rằng toàn bộ nước Nga có thể tan rã, và các cường quốc bên ngoài có thể giành được chỗ đứng lớn trong khu vực đã đóng một vai trò quan trọng trong việc khơi dậy sự quan tâm của Nga đối với miền đông của mình. 

Những rắc rối phát triển của RFE, một phần xuất phát từ lịch sử và vị trí của khu vực, không phải là mới. Di sản của việc chính quyền trung ương ở Moscow bỏ bê kinh tế xã hội của RFE có từ thời Liên Xô. RFE, giống như nhiều khu vực đã bị chính quyền trung ương đang gặp khó khăn bỏ rơi sau khi Liên Xô sụp đổ năm 1991. 

Sự không chú ý kéo dài của Moscow đối với khu vực đã khiến các tỉnh của RFE “kém phát triển nghiêm trọng, bị thách thức về mặt nhân khẩu học và dễ bị tổn thương về mặt địa lý”. Tuy nhiên, Moscow gần đây đã bắt đầu tập trung đặc biệt vào việc hồi sinh RFE, khi nhiều năm tăng trưởng kinh tế năng động và thương mại gia tăng nhờ mở cửa với nước láng giềng Trung Quốc đã thu hút sự chú ý của cộng đồng quốc tế đến những phát triển ở Vành đai Thái Bình Dương. Sự thay đổi này là kết quả của môi trường kinh tế và chính trị quốc tế mà không phải là do đầu tư của Moscow.

Để hiện đại hóa RFE, chính phủ trung ương hiện đang thúc đẩy hai ưu tiên phát triển chính. Đầu tiên, Moscow tìm cách tăng cường “dấu ấn hành chính và kinh tế của mình trong RFE” thông qua các biện pháp như tăng cường đầu tư trong khu vực và thành lập Bộ Phát triển vùng Viễn Đông của Nga vào tháng 5 năm 2012. Ưu tiên thứ hai của chính phủ trung ương là “tăng cường liên kết kinh tế với các nước láng giềng Châu Á – Thái Bình Dương của Nga” trong nỗ lực gắn nền kinh tế Nga với các nền kinh tế năng động và đang phát triển của khu vực Thái Bình Dương. Những ưu tiên này được thiết kế để đưa cuộc sống trở lại các nền kinh tế đang gặp khó khăn của RFE.

Tuy nhiên, sự nhấn mạnh gần đây về tăng cường phát triển trong RFE không chỉ bắt nguồn từ kinh tế. 4 mục tiêu bổ sung định hình chính sách của Moscow đối với khu vực: tái khẳng định quyền kiểm soát chủ quyền của mình đối với RFE; để gửi một thông điệp đến các quốc gia châu Á-Thái Bình Dương khác rằng Nga là một thế lực lớn trong khu vực; biến RFE thành một “trung tâm hiện đại và hiệu quả” để thúc đẩy trao đổi với khu vực Châu Á – Thái Bình Dương; và để ngăn chặn dòng dân cư ra khỏi RFE. 

Để đạt được những mục tiêu này, Moscow sẽ phải giao một biện pháp kiểm soát và thẩm quyền quan trọng cho các chính quyền địa phương và khu vực. Tuy nhiên, tự do hóa quá nhiều có thể làm suy yếu quyền kiểm soát của Moscow đối với khu vực và khiến RFE chịu ảnh hưởng của các tác nhân khác, đặc biệt là ông bạn láng giềng thiếu tài nguyên.

Trung Quốc, có đường biên giới với 5 tỉnh của Nga. Các ước tính sơ bộ cho thấy dân số ở các tỉnh Mãn Châu lân cận của Trung Quốc đông hơn dân số RFE khoảng 16 lần. Trung Quốc cũng đã trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Nga, với kim ngạch đạt 200 tỷ USD vào năm 2020. Trung Quốc phụ thuộc vào các tỉnh phía đông của Nga để có nguồn cung cấp ổn định các nguyên liệu thô quan trọng như dầu mỏ, kim loại và gỗ. Trong khi đó, Nga nhập khẩu các sản phẩm thực phẩm, quần áo và đồ điện tử từ nước láng giềng phía nam. RFE cũng ngày càng phát triển phụ thuộc vào nguồn cung lao động nhập cư Trung Quốc hợp pháp và bất hợp pháp với giá rẻ.

Sự phụ thuộc của RFE vào Trung Quốc đã trở thành nguyên nhân khiến Moscow lo ngại. Nếu không được kiểm soát, việc RFE “cô lập khỏi nước Nga châu Âu, gần với châu Á, kém phát triển nghiêm trọng, và khủng hoảng nhân khẩu học ngày càng sâu sắc. Cùng với đó, Trung Quốc không ngừng tìm kiếm các nguồn nguyên liệu đáng tin cậy.

Một số triển vọng nghiệt ngã có thể xẩy ra: dần dần đồng hóa quyền lực mềm của RFE thành một phần phụ trợ tài nguyên của vùng đông bắc Trung Quốc. RFE có thể biến thành một thuộc địa tài nguyên để cung cấp cho sự phát triển của Trung Quốc.

Nga không phải là quốc gia duy nhất lo ngại về sự thống trị ngày càng tăng của Trung Quốc ở châu Á – Thái Bình Dương. Hoa Kỳ cũng có lợi ích lịch sử và an ninh trong việc ngăn chặn một quốc gia thống trị khu vực quan trọng này. Trong khi Hoa Kỳ hiện không có sự hiện diện đáng kể trong RFE, việc Nga gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới có khả năng làm tăng thương mại xuyên Thái Bình Dương giữa Hoa Kỳ và Nga.

 Gia tăng thương mại ở Thái Bình Dương với các đối tác khác ngoài Trung Quốc chắc chắn sẽ có lợi cho Nga trong nhiệm vụ giảm bớt sự phụ thuộc vào Trung Quốc nói chung và đối với RFE nói riêng.

Các cường quốc khác trong khu vực, đáng chú ý nhất là Nhật Bản và Hàn Quốc, cũng có lợi ích tương tự trong việc cân bằng sức mạnh ngày càng tăng của Trung Quốc. Nga ngày càng quay sang Nhật Bản để tìm kiếm quan hệ đối tác kinh tế và công nghệ, bất chấp việc bùng phát các tranh chấp lãnh thổ kéo dài gần đây giữa hai quốc gia. Hợp tác châu Á-Thái Bình Dương để ứng phó với ảnh hưởng ngày càng tăng trong khu vực của Trung Quốc có thể diễn ra dưới nhiều hình thức, từ phát triển tài nguyên thiên nhiên trong RFE đến hợp tác lớn hơn về các vấn đề an ninh ở Đông Bắc Á.

Những gì khu vực cần, “không chỉ là quan hệ đối tác Thái Bình Dương Mỹ-Nga, mà là một số loại thỏa thuận an ninh và kinh tế khu vực sẽ đảm bảo khả năng tiếp cận quốc tế đến các thị trường và tài nguyên của vùng Viễn Đông của Nga trong khi vẫn duy trì chủ quyền thực sự của Nga đối với vùng lãnh thổ đó.” 

Việc phát triển và hiện đại hóa RFE không thể đạt được thành công chỉ thông qua các sáng kiến mới của Moscow; nó đòi hỏi phải thúc đẩy hội nhập quốc tế. Giờ đây, Nga phải đối mặt với nhiệm vụ khó khăn là phải cân bằng giữa sự can dự quốc tế và chủ quyền quốc gia trong khi cố gắng duy trì hoặc mở rộng ảnh hưởng của mình ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương lớn hơn.

Vùng liên bang Viễn Đông được thành lập gồm: Amur, Khu tự trị Chukotka, Tỉnh tự trị Do Thái, Kamchatka, Khu tự trị Koryak, Khabarovsk Krai, Magadan, Primorsky Krai, Cộng hoà Sakha (Yakutia), và Sakhalin. Vùng Viễn Đông Nga có diện tích lớn gấp 16 lần Nhật bản nhưng dân số chỉ bằng 1/5 Nhật Bản. Putin chủ trương cướp đất của Ukraine nhưng lại bỏ quên một vùng lãnh thổ rộng lớn này khiến TQ thèm rỏ dãi.